Rewolucja informatyczna, której początki sięgają II Wojny Światowej, trwa nieprzerwanie.. Jej postępy, w oparciu o ogromny rozwój elektroniki, przekroczyły wszelkie przewidywania. Ogarnęła prawie wszystkie dziedziny życia. Odmieniła społeczne współżycie i w szczególności wpłynęła na sposób gospodarowania. Elektroenergetyka jest jedną z najbardziej zinformatyzowanych branż przemysłowych.

Minęło już nieco ponad 60 lat od czasu, gdy dziedzina zwana dzisiaj informatyką lub technologią informacji (IT) zaczęła być w polskiej elektroenergetyce nie tylko tematem marzeń; zaczęła być przedmiotem działań. Już trzecie pokolenie bierze udział w rozwoju tej dziedziny. Czas na przypomnienie dokonań; i przypomnienie tych, którzy brali czynny udział w pionierskich działaniach rozwoju informatyki w polskim systemie elektroenergetycznym. W referacie starałem się nakreślić rozwój informatyki na tle zarówno: rozwoju krajowego systemu elektroenergetycznego jak i rozwoju krajowej bazy urządzeń informatycznych.

50-cio letnia historia rozwoju informatyki w polskim systemie elektroenergetycznym obejmuje lata od 1950 do 2000. Podzieliłem te lata na cztery okresy:

Okres prehistoryczny to lata 50-te XX wieku. Był to okres powstawania krajowych systemów elektroenergetycznych. Ulegała rozwojowi teoria i metodyka obliczeń sieciowych i systemowych, których pełne praktyczne zastosowanie uniemożliwiał jednak brak odpowiednich narzędzi obliczeniowych. Jednocześnie, okres ten to początek praktycznych zastosowań tak zwanych wtedy maszyn matematycznych w nauce i gospodarce krajów rozwiniętych. Na początku lat 50 było kilka takich maszyn w U.S.A., natomiast w końcu tych lat liczba elektronicznych maszyn matematycznych sięgała już 2000 w U.S.A. i 300 w Europie, głównie w Anglii, Francji, Niemczech i ZSRR. Wzrastały parametry techniczne: pamięć, szybkość działania, urządzenia peryferyjne. W ciągu 10-lecia 1952 - 1962 szybkość działania wzrosła około 10 tysięcy razy. Powstawały ośrodki obliczeniowe u producentów maszyn matematycznych i na uczelniach oraz w niektórych centrach finansowych i przemysłowych

Historia polskiej informatyki zaczyna się od prac nad konstrukcją maszyn matematycznych . podjętych w latach 50-tych. W Instytucie Maszyn Matematycznych (IMM) PAN rozpoczęte zostały prace konstrukcyjne, w rezultacie których w roku 1958 została uruchomiona pierwsza polska maszyna XYZ, na lampach elektronowych o szybkości działania 800 operacji/sek, pamięci operacyjnej 1024 słów 18-bitowych (2 KB) i pamięci zewnętrznej 32 K-słów w postaci bębnów rtęciowych. Nawiązaliśmy kontakt z prof. Łukaszewiczem twórcą maszyny XYZ i korzystając z zaproszenia udaliśmy się do IMM aby zapoznać się z maszyną. Pamiętam tą wizytę w IMM ponieważ pierwszy raz w życiu zobaczyłem prawdziwą maszynę matematyczną - komputer. Omówiliśmy możliwości i warunki skorzystania z usług obliczeniowych. W IMM obok maszyny XYZ powstała jeszcze maszyna EMAL-2 Należy przypomnieć że w okresie tym liczyliśmy prawie wyłącznie na suwaku, ale istniały również w elektroenergetyce specjalistyczne maszyny analogowe stało i zmienno-prądowe. Maszyny te symulowały realną sieć i wyznaczały rozpływy mocy i moce zwarcia. Twórcą tych maszyn był Stefan . Bernas w Katedrze Elektroenergetyki Politechniki Warszawskiej; W Instytucie Energetyki, w Zakładzie Systemów Elektroenergetycznych, którym kierował Piotr Kiżewski, taką maszynę analogową uruchomił Stanisław Brociek i dokonywał na niej obliczeń rozpływów mocy dla potrzeb planowania rozwoju systemu. Podobny analog użytkowany był przez zespół Jerzego Gumińskiego w Zakładzie Automatyki i Zabezpieczeń oraz przez zespół Jana Gajewskiego w Okręgowej Dyspozycji Mocy w Katowicach.

Reasumując, w prehistorycznym okresie powstał polski system elektroenergetyczny i było już w pełni wiadomym, że zastosowanie maszyn matematycznych jest koniecznością. Powstał zespół elektroenergetyków i współpracujących pracowników uczelni technicznych, wprowadzony w zagadnienie i pracujący nad metodyką obliczeń i praktycznym zastosowaniem maszyn matematycznych. Śledziliśmy literaturę światową. Pojawiły się pionierskie prace i publikacje dotyczące metodyki obliczeń sieciowych, ukierunkowanych na zastosowanie maszyn cyfrowych.

W informatyce polskiej był to okres intensywnego rozwoju. W IMM kontynuowano prace konstrukcyjne. Wyprodukowano maszynę ZAM, następczynię maszyny XYZ. W roku 1960 na Politechnice Warszawskiej powstała Katedra Budowy Maszyn Matematycznych, w której powstała maszyna cyfrowa UMC-1 ( wtedy już maszyny matematyczne zwane były maszynami cyfrowymi). Następne egzemplarze zainstalowano w Instytucie Geodezji i Kartografii i w Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie. W sumie na początku lat 60-tych było niewiele czynnych polskich maszyn cyfrowych i żadna z nich nie była produkowana na skale przemysłową. . Wykształcona została jednak liczna kadra fachowców, powstały ośrodki konstrukcyjne i nawiązano kontakty zagraniczne. Dopiero w połowie lat 60, w zakładach ELWRO we Wrocławiu podjęto prace nad seryjną produkcją polskich maszyn cyfrowych. Po wyprodukowaniu tam serii 25 maszyn UMC-1 konstrukcji Politechniki Warszawskiej skonstruowano oryginalną i nowoczesną jak na ówczesne czasy, maszynę cyfrową typu ODRA. Była to maszyna drugiej generacji, na technice tranzystorowej. Produkowana w latach 1963 do 1967 ODRA-1003 miała parametry nieco lepsze niż Ural-2, natomiast produkowana w latach 1967 do 1970 ODRA-1204 miała znacznie lepsze parametry: pamięć operacyjną 32 K słów 24 bitowych, pamięć zewnętrzną na taśmie magnetycznej 64 K słów, szybkość dodawania 60000/sek., oraz wejście i wyjście na taśmie papierowej. Łącznie wyprodukowano około 400 komputerów serii 1100 i 1200. Ilustruje to ogromny postęp w produkcji i parametrach maszyn w ciągu niewielu lat.

W pierwszych latach 60- tych, w związku z rozwojem systemu potrzeby obliczeniowe w zakresie tematyki sterowania pracą i planowania rozwoju systemu były już bardzo duże. Istniejące krajowe maszyny (XYZ, ZAM, UMC-1) były trudno dostępne (duża zawodność). Przede wszystkim jednak lobowaliśmy za zakupem zagranicznej większej maszyny cyfrowej dla potrzeb elektroenergetyki. Przygotowaliśmy obszerne uzasadnienie i w roku 1962 podpisany został w Moskwie kontrakt na zakup pierwszej w polskiej elektroenergetyce maszyny cyfrowej URAL-2. Pamiętam kosztowała 20 mln zł.

Maszyna cyfrowa URAL-2 była, jak na owe czasy maszyną średniej wielkości, konstrukcji klasycznej (na lampach elektronowych), o pamięci operacyjnej 2048 słów 32 bitowych, pamięci zewnętrznej 40000 słów, szybkości działania ok. 100 operacji/sek. Do wprowadzania danych służyła perforowana taśma filmowa i czytnik o szybkości 4500 liczb/min. Objętościowo było to kilkanaście szaf zawierających lampy elektronowe (ok. 1000 sztuk), pamięć zewnętrzną i urządzenia wejścia, wyjścia. Programowana była w kodzie wewnętrznym, który liczył 30 rozkazów. Maszyna URAL-2 produkowana była w Penzie pod Uralem. Po przeszkolenie i odbiór pojechała tam nasza delegacja w skład które wchodzili Andrzej Kuczyński, Lucjan Twardy, Jerzy Lewandowski, Leon Gajdul. Zainstalowana została w 1963 roku, w Zakładzie Techniki Cyfrowej IEN przy pomocy ekipy inżynierów rosyjskich. Taka sama maszyna istniała w Centrum Obliczeniowym PAN. Maszynę Ural-2 utrzymywał i eksploatował Andrzej Kuczyński wraz z kilkoma elektronikami prawie do końca dekady. Zastąpiły ją maszyny cyfrowe polskiej produkcji typu Odra 1200. Należy wspomnieć, że w tym okresie próbowaliśmy korzystać (za pośrednictwem Henryka Siemaszki) ze świeżo zainstalowanej w Instytucie Elektrotechniki maszyny ELJOT 803B.

Na początku lat 60 w Instytucie Energetyki nastąpiły zmiany organizacyjne. Dyrektorem został M. Jaczewski. Powstał Zakład Techniki Cyfrowej (ZTC) w skład którego weszła Pracownia Eksploatacji Systemów oraz kilku doświadczonych już inżynierów, naukowców, prekursorów informatyki w polskiej elektroenergetyce: Chcę tu w szczególności wymienić A. Przyłuskiego naukowca o ogromnej wiedzy i umiejętności rozwiązywania trudnych zagadnień, H. Siemaszkę specjalistę w dziedzinie wyznaczania i analizy stanów sieci energetycznych, M. Lindego eksperta w dziedzinie probabilistyki i przekształceń funkcyjnych, R. Nowakowskigo nieocenionego organizatora prac wdrożeniowych. Współpracowałem i przyjaźniłem się z nimi; wiele skorzystałem z ich rad i pomocy.

Istniejąca kadra, w związku z instalacją maszyny URAL-2, powiększyła się o dużą grupę nowo przyjętych młodych inżynierów absolwentów wyższych uczelni (w tym elektroenergetyków, elektroników i matematyków). Zmiany nastąpiły nie tylko w Instytucie Energetyki. W całej elektroenergetyce powstawały komórki rozwoju informatyki. W Warszawie działał nieformalny zespół w skład którego wchodzili pracownicy Zakładu Techniki Cyfrowej, Państwowej Dyspozycji mocy, Politechniki Warszawskiej oraz pracownicy niektórych terenowych ośrodków elektroenergetyki. Nie jestem w stanie wymienić wszystkich uczestników zespołu, jednak trudno mi nie wymienić tych, z którymi ściślej współpracowałem i których pamiętam jako głęboko zaangażowanych pionierów rozwoju informatyki w elektroenergetyce. Oprócz wymienionych wyżej byli to: w Instytucie Elektroenergetyki: Janusz Bartczak, Włdzimierz Bojarski, Barbara Borkowska, Zina Głanc, Henryk Gronczewski, Jerzy Filipowicz, Ryszard Frydrychowski, Andrzej Kądzielawa, Andrzej Kerner, Karol Kotkowski, Marek Kumanowski, Stefan Kwiatkowski, Krystyna Marks, Stanisław Mikołajczyk, Leon Niemczycki, Justyna Olszewska, Zofia Reszczyńska Stefan. Roguski Lucjan Twardy, Jerzy Piettrachowicz, Kazimierz Pietrzak. Jacek Zwoliński. Na Politechnice Warszawskiej w Katedrze prof. Szumilina: Stefan Bernas, Szczęsny Kujszczyk, Kazimierz Barnaś. Ponadto w terenowych oddziałach energetyki i na wyższych uczelniach: w Katowicach: Jan Gajewski, Kazimierz Oziemblewski, Tadeusz Stawowczyk, Zbigniew Białkiewicz, Stanisław Sobieszczański; w Łodzi Roman Zieliński; w Częstochowie: Irena Dobrzańska; w ZEOC Warszawa: Jacek Szpotański, Eugeniusz Zadrzyński; w Poznaniu Zbigniew Kierzkowski; w Krakowie Zbigniew Mazanek; we Wrocławiu: Marian Sobierajski.

W sumie był to zespół utalentowanych informatyków, który przez wiele lat stanowił wiodącą grupę pionierów zastosowań informatyki w elektroenergetyce.

Z chwilą zainstalowania maszyny URAL-2 podjęte zostały prace dotyczące praktycznych zastosowań.. W pierwszej kolejności prowadziliśmy szeroko zakrojoną działalność szkoleniową dla pracowników JEN, PDM i terenowych ODM-ów. Po przeszkoleniu zaczęły powstawać pierwsze programy. Problematyka oprogramowania obejmowała dwa rodzaje programów: Po pierwsze oprogramowanie wewnętrzne maszyny w postaci nieco wyższego języka programowania, podprogramów funkcyjnych i czegoś w rodzaju systemu operacyjnego, W tej dziedzinie współpracowaliśmy z Centrum Obliczeniowym PAN. Specjalistą wysokiej klasy w tej dziedzinie był Stefan Roguski. Po drugie wykonywaliśmy programy użytkowe. W większości były to programy obliczeń dla potrzeb sterowania pracą i planowania rozwoju systemu, w tym najważniejsze, dotyczące zagadnień:

Pracowało się pojedynczo lub w dwuosobowych zespołach. Rozwiązywanie problemów polegało na wykonaniu praktycznie użytecznego oprogramowania. Należało opracować metodę, odpowiednio przystosowaną do ilości i jakości istniejących danych wejściowych, wymaganych danych wyjściowych i możliwości obliczeniowych maszyny oraz wykonać oprogramowanie w kodzie wewnętrznym lub języku zewnętrznym maszyny. Każdy z członków wymienionego zespołu opracował wiele zagadnień, począwszy od strony teoretyczno metodycznej a skończywszy na oprogramowaniu. Rezultatem prac było bogate oprogramowanie,– około kilka set programów i dziesiątki tysięcy obliczeń. Nie jestem oczywiście w stanie wymienić nawet nazw tych programów. Ograniczę się do kilku do dzisiaj eksploatowanych w KDM programów: PLANDO, PLANRO, NORMAL (oczywiście sukcesywnie modernizowanych).

Okres intensywnego rozwoju to lata od 1970 do 1988. Przemysł produkował już pełne wyposażenia dużych elektrowni cieplnych (kotły, turbiny, generatory) Wybudowano nowe elektrownie, w tym: Kozienice, Łaziska, Rybnik, Dolna Odra, Ostrołęka, Bełchatów. Eksportowane były kompletne elektrownie. Rozpoczęta została budowa elektrowni jądrowej. Uległ powiększeniu i modernizacji system elektroenergetyczny; nawiązano współpracę z systemami państw ościennych. Rozbudowana została sieć 220 kV, powstała pierścieniowa sieć 400 kV. Uruchomiono nowe połączenia międzysystemowe w tym linę 750 kV z Rzeszowa do elektrowni Chmielnicka na Ukrainie.

Informatyka ogarnęła cały kraj. Wszędzie powstawały ośrodki obliczeniowe. Na początku lat 70-tych było w kraju około 400 komputerów. W roku 1985 kilkadziesiąt tysięcy, w tym maszyny większe, mini i mikro komputery.

Nastąpił dalszy rozwój polskich komputerów typu Odra. Produkowano nowoczesne jak na ówczesne czasy maszyny serii ODRA-1300: ODRA-1304 oraz następne ODRA-305 i ODRA-1325, które zbudowane były już na obwodach scalonych i były na początku lat 70 najlepszymi komputerami w RWPG, eksportowanymi do wielu krajów. Łącznie wyprodukowano 587 maszyn serii 1300 co umożliwiło rozszerzenie informatyzacji na całą elektroenergetykę i inne branże. Były pertraktacje z firmą IBM w sprawie współpracy i produkcji wspólnej maszyny.

Należy również wspomnieć skonstruowaną przez inż. Karpińskiego w połowie lat 70-tych maszynę K-202, która uznawana jest za pierwszy polski minikomputer.

Po roku1970 zastosowania informatyki uległy ogromnemu rozszerzeniu i zróżnicowaniu. Nastąpił duży postęp w sprzęcie (technologia, gabaryty) oraz w oprogramowaniu: wewnętrznym, konwersacyjnym, użytkowym. Obok klasycznych już ośrodków komputerowych, świadczących usługi obliczeniowe komputery stawały się sprzętem ogólnie dostępnym. Pod koniec okresu masowo pojawiły się komputery osobiste.

Istotnym elementem komputeryzacji elektroenergetyki było zastosowanie komputerów do sterowania pracą systemu elektroenergetycznego. Były to komputerowe systemy zintegrowane, w skład których wchodziły komputery typu on-line i off-line , teleinformacja całkowicie sterowana przez komputer on-line, akwizycja danych i obsługa bazy danych oraz automatyczna wizualizacja i statystyka. System taki został zainstalowany w roku 1972 w Paśtwowej Dyspozycji Mocy. Był to zespół komputerowy firmy Control Data do sterowania pracą krajowego systemu. składający się z komputera off-line CDC-3170, pamięć operacyjna 96 K, 32 bity, czas cyklu 1,75 ms, przeznaczonego do obliczeń planistycznych, technicznych i statystycznych oraz z dwóch komputerów on-line CDC-3774, pamięć operacyjna 32 K, 16 bitów, czas cyklu 1,5 ms, wszystko połączone siecią i sprzężone z urządzeniami telemetrii i akwizycji danych. Ponadto uzupełnione bogatym wyposażeniem zewnętrznym. Podobny system polskiej produkcji zainstalowany został w ZEOPD w r. 1975. Oprócz tego nastąpił rozwój zastosowań różnego rodzaju elektronicznych urządzeń i układów przetwarzania informacji w postaci specjalistycznych sterowników, które znalazły masowe zastosowanie w automatyce przekaźnikowej i regulacyjnej.

W PDM dokonano zmian organizacyjnych. Dyrektorem został Mieczysław Toroń, pod kierownictwem którego nastąpił znaczny postęp w technice i informatyce sterowania pracą systemu.

W omawianym okresie duże osiągnięcia w rozwoju informatyki w elektroenergetyce miał Instytut IASE pod kierownictwem Jana. Bujko. W drugiej połowie lat 70 siec przesyłowa 400 i 220 kV została w pełni wyposażona w telemechanikę cyfrową. Jednocześnie nastąpił znaczący rozwój urządzeń cyfrowych w Zakładach, Rejonach i rozdzielniach sieciowych. W szczególności dotyczyło to odpowiedniego oprzyrządowania telemechaniki (telepomiarów, telepoleceń, telesterowania). Powstawały systemy mikrokomputerowe telemechaniki. System MST produkcji IASE przeznaczony do współpracy z urządzeniami telemechaniki typu UTJ, DETEC, TIDEC znalazł szerokie zastosowanie. Wkrótce zaczęto stosować system poleceń dyspozytorskich UTRT produkcji IASE a w roku 1985 uruchomiono pierwszy system telesterowania elektrowniami szczytowo pompowymi. Należy również wymienić osiągnięcia IASE w pracy nad cyfrowym systemem regulacji częstotliwości i mocy wymiany międzysystemowej.

W latach 80-tych, pomimo trudności wynikających z sytuacji politycznej, następował dalszy rozwój informatyzacji elektroenergetyki. Maszyny typu Odra i inne były masowo instalowane w instytucjach i przedsiębiorstwach oraz na wyższych uczelniach. Nastąpił duży rozwój pomocniczego sprzętu informatycznego – drukarki, monitory, kopiarki, skanery i inne.

Kadra pionierów informatyków rozszerzyła się znacząco i objęła cały teren kraju. W elektrowniach i zakładach dystrybucyjnych powstały komórki zastosowań informatyki.

W Instytucie Elektroenergetyki nastąpiły zmiany w kierunku rozszerzenia prac nad informatyzacją elektroenergetyki. W 1973 roku zakład Techniki Cyfrowej podzielony został na dwa zakłady: Zakład Modeli Matematycznych i Programowania, którego kierownikiem został Ryszard. Frydrychowski i Zakład Systemów Informatycznych kierowany przez Romualda Nowakowskiego. Zakłady te stały się częścią powstałego w roku 1976 Centrum Informatyki Energetyki, które do końca lat 80-tych było wiodącym ośrodkiem prac nad informatyzacją elektroenergetyki. Od roku 1981dyrektorem Centrum był Romuald Nowakowski.

Nastąpiło zróżnicowanie kadry informatyków na:

Kadra informatyków w centrum i terenowych jednostkach organizacyjnych znacznie się powiększyła. Wytworzyła się specjalizacja. Wielu stało się ekspertami w określonej problematyce,. Nie jestem w stanie, oczywiście, wymienić wszystkich; wymienię jedynie niektórych specjalistów: Henryka Gładysia i Lucjana Twardego – w problematyce optymalizowania wytwarzania mocy; Andrzeja Kernera i Zbigniewa Zduna - w problematyce wyznaczania stanów pracy systemu; Marka Kumanowskiego – w problematyce metodologii energometrii; Macieja. Kulę, Ryszarda. Frydrychowskiego – w problematyce planowania rozwoju systemu, Szczęsnego Kujszczyka – w problematyce eksploatacji, rozwoju i informatyzacji sieci rozdzielczych; Romualda Nowakowskiego – w problematyce administracji i obsługi odbiorców; Andrzeja Przyłuskiego i Barbary Borkowskiej – w problematyce modeli matematycznych w elektroenergetyce, Zbigniewa Szczerbę i Jana Bujko w problematyce automatycznej regulacji systemu; Józefa Paskę Joachima Bargiela i Wiesława Goca w problematyce niezawodności dostawy energii; Jerzego Sawickiego – w problematyce sterowanie pracą systemu w czasie rzeczywistym..

Ukazała się ogromna liczba publikacji w literaturze krajowej i zagranicznej. Nawiązano kontakty zagraniczne, w tym: z CIGRE, PSCC, WPC i inne.

Zakres prac znacznie się rozszerzył na terenowe jednostki organizacyjne. Niezależnie od kontynuowanych prac badawczych i ciągle udoskonalanej metodyki obliczeń technicznych, tematyka prac objęła możliwie szeroką informatyzację administracji przedsiębiorstw, w tym w szczególności Zakładów Dystrybucyjnych i Elektrowni. Zakres prac i wykonywanego oprogramowania obejmował:

Technika programowania uległa znacznemu rozwojowi. Powstawały systemy ułatwiające programowanie i dostęp do sprzętu, w tym nowe systemy operacyjne, konwersacyjne, systemy baz danych, systemy algebraicznych obliczeń numerycznych i inne. Nowy sprzęt i nowe języki programowania i pakiety funkcyjnych oprogramowań oraz udoskonalane metody obliczeniowe umożliwiały wykonanie nowego oprogramowania zagadnień praktycznych. Kadra informatyków, kształcona w kraju i zagranicą opracowała i stworzyła ogromne oprogramowanie różnorodnych dziedzin elektroenergetyki. Trudno oszacować liczbę programów .Tworzono ich tysiącami. Powstawały systemy informatyczne wielofunkcyjne, systemy ekspertowe, systemy oparte na tak zwanej sztucznej inteligencji.

W charakterze przykładu podam niektóre z takich systemów opracowanych w Instytucie elektroenergetyki P.W., w których brałem udział wspólnie z kolegami: J. Bartczakiem, A. Frydryszakiem, A. Kernerem, A. Momotem, E. Nowakowską, J. Paską:

Znaczący etap rozwoju oprogramowania i komputeryzacji nastąpił gdy pojawiły się sieci komputerowe, łączące współpracujące ze sobą komputery. Umożliwiało to dokonywanie obliczeń w sposób równoległy i jednoczesny, co oznaczało znaczne zwiększenie potencjału obliczeniowego.

Jest to okres lat 1989 do 2000. Transformacja ustrojowa i radykalny sposób jej przeprowadzenia do roku 2000 musiały wpłynąć w istotny sposób na rozwój elektroenergetyki oraz rozwój informatyzacji systemu elektroenergetycznego.

Stan systemu miał pewien wpływ na rozwój informatyki w elektroenergetyce, jednak rozwój ten w tym okresie przebiegał w dalszym ciągu w sposób intensywny. Likwidacji uległa produkcja polskich komputerów i większości sprzętu informatycznego, natomiast otworzył się szeroko zagraniczny rynek nowoczesnych urządzeń informatycznych, w tym komputerów osobistych, PC-tów, LAP-topów, których parametry obliczeniowe i jakość oprogramowania wzrastała z roku na rok. Rozwój informatyki polegał prawie wyłącznie na stosowaniu zagranicznego sprzętu informatycznego. Zakupywano również, często niepotrzebnie, specjalistyczne oprogramowanie, które mogło być wykonane w kraju.

Masowe korzystanie z komputerów osobistych stało się przełomem w zastosowaniach informatyki. Ulegały likwidacji ośrodki obliczeniowe, zastępowane coraz częściej osobistymi komputerami i sieciami komputerowymi. Nastąpił duży postęp w dziedzinie łączności. Zbudowano szkieletową sieć teleinformatyki w oparciu o trakty światłowodowe instalowane w przewodach odgromowych typu OPGW. W roku 1995 zakończono proces przystosowywania KSE do standardów UCTE. W październiku 1995r. po serii testów i prób nastąpiła synchronizacja KSE z UCTE. Utworzono Regionalne Centrum Sterowania Systemem CENTREL. W Polsce zainstalowały się światowe koncerny informatyczne, takie jak IBM, Dell, Microsoft, Landys+Gyr, Siemens, i inne. Powstały nowe firmy informatyczne, np. WINUEL, który opracował większość programów komputerowych do obsługi rynku bilansującego w KDM. Centrum Informatyki Energetyki zakończyło działalność i zostało przejęte przez COMPUTER LAND i Agencję Rynku Energii (ARE).

Kadra informatyków zwiększyła się znacząco, jednak rola jej została w znacznym stopniu zredukowana do obsługi zagranicznego sprzętu i oprogramowania. Wielu informatyków wyemigrowało.

50 lat rozwoju zastosowań informatyki w polskiej elektroenergetyce to lata racjonalnych działań i ogromnej pracy pionierskiego zespołu informatyków (elektroenergetyków, matematyków i elektroników). Prace prowadzone były w trudnych warunkach. Wspomagane były przez kadrę kierowniczą i pracowników elektroenergetyki. Stan zinformatyzowania polskiego systemu elektroenergetycznego jest zgodny z wymaganiami nowoczesnej techniki. Należy podkreślić wiedzę, efektywność działań i entuzjazm kadry informatyków która tego dokonała. Podsumowanie omówionych wyżej okresów rozwoju informatyki można ująć w postaci wykresu na Rys. 2 ilustrującego rozwój informatyki na tle rozwoju systemu elektroenergetycznego.

Rys.2 Rozwój informatyki w krajowym systemie elektroenergetyczny w okresie od roku 1950 do roku 2000

Rozwój informatyki (sprzętu, oprogramowania, kadry) jest trudny do ujęcia w sposób ilościowy. Na Rys. 2 krzywa rozwoju informatyki jest krzywą hipotetyczną, która ilustruje rozwój procentowy odniesionych do roku 2000 jako 100%.

Składam serdeczne podziękowanie wszystkim uczestnikom historii informatyzacji polskiej elektroenergetyki za koleżeńską współpracę pomoc i życzliwość.