Home page

Podstawowe wielkości, uwarunkowania i system planowania rozwoju
elektroenergetyki w Polsce w latach 1960-1990

Mgr inż. Ryszard Nodzyński

(Referat wygłoszony na Seminarium Koła Nr 206 SEP przy PGE S.A. i PSE Operator S.A.
w dniu 28.10.2009 r.)

  1. Wstęp
  2. Stowarzyszenie Elektryków Polskich obchodzi w bieżącym roku 90 – lecie swojego istnienia. Z tej okazji we wrześniu 2009 roku odbył się I Kongres Elektryki Polskiej pod hasłem: “Elektryka polska – tradycja, teraźniejszość i przyszłość”.

    W ramach Kongresu m.in. zostało wygłoszone wiele referatów obrazujących wkład elektryków polskich w rozwój elektroenergetyki w okresie międzywojennym, po II wojnie światowej i obecnie (Przegląd Elektrotechniczny 9’2009 SEP, Energetyka sierpień 2009 r.). Szereg referatów dotyczyło również aktualnego stanu polskiej elektryki oraz oceny strategicznych kierunków rozwoju tej branży.

    Powyższe zagadnienia były również przedmiotem dalszej dyskusji w oddziałach i kołach SEP- u. Między innymi w Kole Nr 206 SEP przy PGE S.A. i PSE Operator S.A. odbyło się seminarium na temat rozwoju elektroenergetyki polskiej w latach 1960-1990, tj. w okresie stosunkowo znacznego rozwoju tej branży.

    Poniżej przedstawiono jeden z referatów wygłoszonych na ww. seminarium.

  3. Rozwój elektroenergetyki polskiej w latach 1960 – 1990
  4. Podstawowe wielkości polskiej elektroenergetyki w 1960 roku przedstawiały się następująco:
    - moc zainstalowana elektrowni wynosiła 6316 MW,
    - maksymalne zapotrzebowanie mocy około 5300 MW,
    - długość linii elektrycznych o napięciu 220 kV wynosiła około 1700 km, a 110 kV około 9200 km,
    - liczba odbiorców 5,9 mln.

    W okresie 30 lat (1960-1990), jak przedstawiono w Tabeli 1:
    - moc zainstalowana wzrosła 5 – krotnie,
    - maksymalne zapotrzebowanie na moc 4,4 – krotnie,
    - długość linii najwyższych napięć (750, 400 i 220 kV) ponad 7 – krotnie, a linii 110 kV około 3,3 – krotnie,
    - długość linii niskich napięć ponad 2 – krotnie,
    - liczba odbiorców około 2,4 – krotnie.

    Uwaga: W Tabeli 1 (jak również w pozostałych Tabelach), podano dla porównania wielkości dla roku 2000.

    Tabela 1

    L.p.

    Wyszczególnienie

    Jednostka

    1960 r.

    1970 r.

    1980 r.

    1990 r.

    2000 r.

    1.

    Moc zainstalowana
    - elektrownie cieplne zawodowe
    - elektrownie wodne
    - elektrownie przemysłowe

    GW

    6,3
    4,2
    0,3
    1,8

    13,9
    10,9
    0,8
    2,2

    25,3
    21,0
    1,3
    3,0

    32,0
    26,8
    2,0
    3,2

    34,5
    29,8
    2,1
    2,6

    2.

    Maksymalne zapotrzebowanie mocy

    GW

    5,3

    10,7

    20,3

    23,4

    22,3

    3.

    Długość linii elektrycznych
    - najwyższe napięcia (750-220 kV)
    - wysokie napięcia (110 kV)
    - średnie napięcia
    - niskie napięcia

    tys. km

    1,7
    9,2
    103,2
    175,1

    5,8
    17,2
    153,4
    227,5

    9,4
    24,9
    225,5
    312,8

    12,3
    30,5
    259,3
    355,2

    12,9
    32,3
    278,1
    389,8

    4.

    Liczba odbiorców

    mln

    5,9

    9,53

    12,2

    14,11

    15,29

    Źródło: Polski Komitet Światowej Rady Energetycznej, Energetyka Świata i Polski, Warszawa, maj 2007 r.

    W Tabeli 2 przedstawiono wielkości przyrostów nowych mocy przekazanych do eksploatacji w latach 1960 – 2000, tj.:
    - w latach 1961 – 1970 przekazano 8485 MW,
    - w latach 1971 – 19
    80 przekazano 12713 MW,
    - w latach 1981 – 1990 przekazano 7152 MW,
    - w latach 1991 – 2000 przekazano 3046 MW.

    Łącznie, w latach 1961 – 1990, przekazano do eksploatacji 28350 MW.

    Tabela 2

    L.p.

    Okres lat

    Przyrosty nowych mocy w MW

    w 5-leciu

    w 10-leciu

    1.
    2.

    1961-1965
    1966-1970

    3 922
    4 563

    8 485

    3.
    4.

    1971-1975
    1976-1980

    6 486
    6 227

    12 713

    5.
    6.

    1981-1985
    1986-1990

    5 039
    2 113

    7 152

    7.
    8.

    1991-1995
    1996-2000

    1 344
    1 702

    3 046

    Źródło: Statystyka elektroenergetyki polskiej, Agencja Rynku Energii S.A.

    W Tabeli 3 przedstawiono uruchomienia ważniejszych (większych) elektrowni w Polsce. Na tym tle, jak również danych zawartych w Tabeli 1, pkt. 3 odnośnie sieci elektrycznych, można ogólnie scharakteryzować rozwój elektroenergetyki następująco:
    - lata 1961
    1970 to głównie budowa elektrowni blokowych 125 – 200 MW, utworzenie ogólnokrajowego systemu sieci 220 kV i rozpoczęcie budowy sieci 400 kV (pierwszy odcinek Mikułowa – Joachimów oddano w 1964 roku) oraz zakończenie powszechnej elektryfikacji kraju; w tym okresie budowano elektrownie: Siersza, Turów, Łagisza, Adamów, Konin, Łaziska, Pątnów;

    - lata 1971 – 1980 to obok rozpoczęcia budowy elektrowni z blokami 360 MW i dwóch bloków po 500 MW, dalszej rozbudowy sieci 220 i 400 kV, prowadzona była budowa elektrowni: Turów, Łagisza, Łaziska, Pątnów, Rybnik, Ostrołęka B, Kozienice, Jaworzno III i Połaniec;

    - lata 1981 – 1990 to głównie budowa największej elektrowni Bełchatów (12 x 360 MW), zakończenie budowy el. Połaniec i rozpoczęcie budowy pierwszej w Polsce elektrowni jądrowej Żarnowiec, (której budowę jednak zaniechano w 1990 roku) oraz dalsza rozbudowa sieci przesyłowych głównie na napięciu 400 kV, jak również sieci 110 kV oraz średnich i niskich napięć;
    - lata 1991 – 2000 – przyrost mocy był stosunkowo mniejs
    zy- głównie 4 bloki po 360 MW w elektrowni Opole;
    - pierwszą linię o napięciu 750 kV Rzeszów Widełka – granica polska, o długości 114 km (dalej po stronie ukraińskiej do elektrowni Chmielnickiej) uruchomiono w 1985 r.;
    - poziom techniczny elektroenergetyki
    polskiej był na dobrym, średnim poziomie europejskim;
    - pomimo intensywnej rozbudowy elektroenergetyki jednak występowały okresy niedoborów mocy i energii, zwłaszcza w okresach zimowych (w tym znacznych w zimie 1978 r.).

    Równocześnie w latach 1961 – 1990 nastąpił dynamiczny rozwój ciepłownictwa – przykładem są elektrociepłownie: Powiśle, Żerań, Siekierki, Łódź I, II i III, Bielsko-Biała i dalsze oraz dostosowane do pracy ciepłowniczej: Szombierki, Chorzów, Zabrze, Skawina, Wrocław, Bydgoszcz, Gdańsk, Gdynia, Elbląg, Gorzów, Lublin, Ostrołęka i dalsze; wzrost produkcji energii cieplnej nastąpił z 38,3 PJ w 1960 r. do 235 PJ w 1990 r. (łącznie z ciepłowniami zawodowymi).

    Tabela 3

    Nazwa elektrowni

    Moc [MW]

    Rok uruchomienia

    Stalowa Wola

    2x120+60+40+10+35

    do 1982

    Żerań

    8x25+35+15

    1954-1969

    Jaworzno II

    7x50

    1955-1962

    Pątnów-Adamów-Konin

    8x200+5x120+(6x50+2x120)

    1958-1974

    Skawina

    4x110+3x50

    1957-1961

    Ostrołęka A i B

    3x25+6+3x200

    1958-1972

    Siersza

    6x120

    1962-1970

    Łagisza

    7x120

    1963-1970

    Turów

    10x200

    1962-1971

    Łaziska

    2x125+4x200

    1967-1972

    Włocławek

    6x26,7

    1967

    Solina

    136

    1968

    Żydowo

    3x50

    1968

    Kozienice

    8x200+2x500

    1972-1979

    Rybnik

    8x200

    1972-1978

    Dolna Odra

    8x200

    1974-1977

    Jaworzno III

    6x200

    1977-1978

    Kraków-Łęg

    4x110/120

    1977-1985

    Porąbka Żar

    4x125

    1979

    Połaniec

    8x200

    1979-1983

    Bełchatów

    12x360

    1981-1988

    Żarnowiec

    4x170

    1982-1983

    Opole

    4x360

    1993-1997

    Źródło: Instytut Energetyki; prof. dr inż. Marek Jaczewski, Rozwój sektora energii w drugiej połowie XX wieku, Warszawa 2002 r.

    W Tabeli 4 przedstawiono bilans i zużycie energii elektrycznej w Polsce w latach 1960 – 2000. Jak wynika z tej Tabeli, w latach 1960 – 1990 nastąpił 4,5 krotny wzrost zużycia globalnego energii elektrycznej. Natomiast w latach 1990 – 2000 wzrost ten został zahamowany w wyniku przekształceń ustrojowych i gospodarczych oraz uzyskania znacznego postępu w zakresie racjonalizacji gospodarki energetycznej .

    Zużycie energii elektrycznej na 1- go mieszkańca zwiększyło się 3,6 – krotnie, jednak pozostawało na znacznie niższym poziomie niż w 15- tu przodujących krajach europejskich (UE-15). Dla informacji w 2005 roku zużycie to wynosiło w Polsce ok. 4000 kWh a w UE-15 ok. 7300 kWh.

    Ogólnie można ocenić, że nakłady inwestycyjne na elektroenergetykę w latach 1960 – 1990 przekroczyły wartość 70 mld USD, a uwzględniając ciepłownictwo, budowę kopalń oraz budownictwo mieszkaniowe w regionach budowy wielkich elektrowni – znacznie powyżej 100 mld USD. Ciekawym jest, czy przy przewidywanej przez Rząd w 2010 roku prywatyzacji przedsiębiorstw energetycznych (w tym np. PGE S.A.), ich pracownicy obecni oraz ci, którzy tę energetykę budowali, otrzymają odpowiednie udziały finansowe.

    Tabela 4

    L.p.

    Wyszczególnienie

    Jednostka

    1960 r.

    1970 r.

    1980 r.

    1990 r.

    2000 r.

    1.


    Produkcja brutto
    - elektrownie cieplne zawodowe
    - elektrownie wodne
    - elektrownie przemysłowe

    TWh

    29,3
    21,8
    0,7
    6,8

    64,6
    54,2
    1,9
    8,5

    121,9
    108,3
    3,3
    10,3

    136,3
    124,9
    3,3
    8,1

    145,2
    133,8
    4,1
    7,2

    2.

    Import

    TWh

    0,7

    1,6

    4,1

    10,4

    3,3

    3.

    Eksport

    TWh

    0,4

    1,5

    4,4

    11,4

    9,7

    4.

    Straty w sieci

    TWh

    2,4

    5,6

    12,2

    11,4

    14,2

    5.

    Zużycie globalne

    TWh

    27,2

    59,1

    109,4

    123,9

    124,6

    6.

    Zużycie energii elektrycznej na 1-go mieszkańca:
    - Polska
    - kraje UE-15

    kWh

    912
    1 478

    1 815
    3 035

    3 076
    4 487

    3 272
    5 595

    3 256
    6 549

    Źródło: Polski Komitet Światowej Rady Energetycznej, Energetyka Świata i Polski, Warszawa, maj 2007 r.

  5. Uwarunkowania oraz system planowania rozwoju elektroenergetyki
  6. Dynamiczny rozwój elektroenergetyki w latach 1960 - 1990 dokonywany był w następujących podstawowych uwarunkowaniach rozwojowych:
    - skonsolidowana organizacja elektroenergetyki,
    - rozbudowany system planowania,
    - centralny system finansowania inwestycji,
    - rozbudowana baza wytwórcza przemysłu maszynowego,
    - fachowa i odpowiedzialna, młoda kadra inż
    ynieryjno – techniczna.

    Ad “organizacja elektroenergetyki”

    Elektroenergetyka była w pełni skonsolidowana i zarządzana przez Zjednoczenie Energetyki (jedno z najlepiej zorganizowanych i działających ), któremu podlegało 5 Zakładów Energetycznych Okręgów (ZEO), tj. wielozakładowych przedsiębiorstw państwowych, posiadających elektrownie, elektrociepłownie, sieci przesyłowe i dystrybucyjne, zakłady wykonawstwa sieciowego, zakłady remontowe i transportowe, zakłady sieci cieplnych oraz inne zakłady. Powołana Krajowa Dyspozycja Mocy (KDM) kierowała ruchem systemu elektroenergetycznego, a w ZEO działały Okręgowe Dyspozycje Mocy. KDM posiadała bardzo szerokie uprawnienia w zakresie rozdziału obciążeń na elektrownie oraz dysponowania dostawą mocy, w tym również ograniczania dostawy w okresie niedoborów mocy.

    Ad “system planowania gospodarczego”

    System ten w gospodarce centralnie sterowanej był bardzo rozbudowany (zbyt biurokratyczny) i obejmował następujące instytucje:
    - Komisja Planowania przy Radzie Ministrów, z którą współpracował Instytut Rozwoju i Studiów Strategicznych,
    - Ministerstwo – kolejno Energetyki, Górnictwa i Energetyki, Energetyki i Energii Atomowej, posiadające m.in. departamenty planowania i rozwoju perspektywicznego oraz inwestycji,
    - Zjednoczenie En
    ergetyki z silnymi i dobrze zorganizowanymi pionami inwestycji i techniki,
    - Instytut Energetyki, w którym działał Zakład Rozwoju Systemu,
    - Główny Inspektorat Gospodarki Paliwowo – Energetycznej, dbający o prawidłowy rozwój gospodarki energetycznej,
    - roz
    budowane i dobrze zorganizowane biura projektowe.

    Ponadto istniał program rządowy PR – 8 obejmujący prace naukowo – badawcze, m. in. w zakresie rozwoju kompleksu paliwowo – energetycznego.

    Opracowywane były plany roczne, 5 – letnie i perspektywiczne (20 – letnie). Oprócz planów poszczególnych jednostek opracowywany był kompleksowy bilans paliwowo – energetyczny kraju obejmujący wszystkie nośniki energii. Poszczególne zadania przewidziane w planach miały określone środki na ich realizację.

    Pomimo centralnego planowania nie uzyskano jednak harmonijnego rozwoju gospodarczego kraju, czego dowodem były występujące niedobory mocy w systemie elektroenergetycznym.

    Ad “system finansowania”

    Istniał system centralnego finansowania inwestycyjnego przez państwowe banki inwestycyjne w oparciu o przyjęte w budżecie pozycje Narodowego Planu Społeczno – Gospodarczego. Nakłady inwestycyjne kierowano głównie na budowę bazy paliwowo – energetycznej i przemysłu ciężkiego, natomiast ograniczano środki na rozwój przemysłu lekkiego i rolno – spożywczego, co doprowadziło do napięć na rynku.

    Ad “baza wytwórcza przemysłu maszynowego”

    Stworzono i rozbudowano bazę przemysłu maszyn i urządzeń energetycznych i elektrotechnicznych, w tym w oparciu o licencje zagraniczne z przodującego przemysłu zachodnio – europejskiego (jak np. kotły wg KSG w Raciborzu, turbozespoły z BBC i ABB w Elblągu, pompy Sulzera w Poznaniu, również elektrofiltry, automatyka, osprzęt elektrotechniczny).

    Ad “kadra inżynieryjno – techniczna”

    Bardzo duże znaczenie dla rozwoju elektroenergetyki miała fachowa kadra inżynieryjno – techniczna, w tym absolwenci politechnik i techników energetycznych, młodzi ludzie, którzy przeżyli trudny okres wojenny i powojenny, którym stworzono możliwości szerokiego działania i rozwoju. Kolumbowie powojennej energetyki to ludzie zaangażowani, odpowiedzialni i odważni. Należy również zwrócić uwagę na wspaniałą koleżeńskość i bardzo dobrą atmosferę współpracy pomimo panujących warunków politycznych. Równocześnie należy podkreślić pozytywne oddziaływanie Stowarzyszenia Elektryków Polskich co do inspirowania i aktywizowania działalności gospodarki energetycznej, w tym opracowania programów rozwojowych, szerokiej dyskusji na istotne tematy dotyczące problemów energetycznych oraz bliższych kontaktów międzynarodowych.

    Należy także zwrócić uwagę na merytoryczne wsparcie energetyki przez doświadczonych ludzi nauki i przemysłu, jak np. L. Nehrebecki, K. Kopecki, Cz. Mejro, S. Fryze, S. Andrzejewski, J. Groszkowski, K. Szpotański i inni.

  7. Możliwości wykorzystania doświadczeń lat 1960 – 1990 w rozwoju elektroenergetyki w latach 2010-2030
  8. Po przedstawieniu rozwoju elektroenergetyki w latach 1960 – 1990 można jednak zadać zasadnicze pytanie: jak można wykorzystać te doświadczenia w dalszym rozwoju lat 2010 – 2030 ?

    A przede wszystkim można zapytać: jak powinno wyglądać programowanie i organizacja zadań rozwojowych elektroenergetyki w zupełnie innych uwarunkowaniach organizacyjnych i gospodarczych ? Należy bowiem zwrócić uwagę, że obecnie:
    - pomimo dokonanej konsolidacji elektroenergetyki istnieje podział na kilka spółek energetycznych, jak np. PGE S.A., PKE S.A., ENEA S.A., ENERGA S.A., Vattenfall, RWE, EdF, ELEKTRABEL i inne, a jedyną instytucją elektroenergetyczną w skali kraju jest PSE Operator
    S.A. zajmujący się głównie siecią przesyłową systemu elektroenergetycznego;
    - brak jest Zakładu Rozwoju Systemu w Instytucie Energetyki;
    - przemysł maszynowy jest głównie w rękach spółek zagranicznych;
    - koncerny zagraniczne mogą być zainteresowane budową
    nowych obiektów energetycznych dopiero po uwolnieniu cen energii elektrycznej;
    - Ministerstwo Gospodarki zajmuje się głównie polityką energetyczną i ogólnymi kierunkami rozwoju, natomiast nie ma instytucji realizujących tę politykę;
    - znacznie zwiększyły s
    ię problemy techniczne, ekologiczne i racjonalizacji gospodarki energetycznej;
    - zwielokrotniły się potrzeby inwestycyjne: elektrownia jądrowa o mocy 1600 MW kosztuje ponad 4 mld EURO (tj. ponad 16 mld PLN) a elektrownia węglowa 2 x 800 MW kosztuje blisko
    3 mld EURO (tj. ok. 12 mld PLN) a roczne nakłady inwestycyjne w zakresie sieci przesyłowej powinny zwiększyć się ponad 2,5 krotnie w stosunku do obecnych.
    - aktualne uwarunkowania cenowe nie preferują nowych inwestycji energetycznych.

    Brak jest obecnie instytucji, która mogłaby zająć się problemami programowania i organizacji rozwoju elektroenergetyki, w tym z uwzględnieniem innych podsektorów energii (węgiel, gaz ziemny, energia jądrowa, OZE) oraz problemów ekologicznych. Stowarzyszenie Elektryków Polskich wystąpiło z inicjatywą powołania Energetycznego Centrum Strategicznego, ale nie ma dotychczas stanowiska Ministerstwa Gospodarki w tej sprawie.

    W związku z powyższym proponuję aby w I kwartale 2010 roku przewidzieć zorganizowanie seminarium Koła Nr 206 SEP, przy współudziale Sekcji Energetyki SEP, na temat programowania i organizacji rozwoju elektroenergetyki krajowej w latach 2010 – 2030, w tym również przy wykorzystaniu doświadczeń z lat 1960 – 1990. W szczególności, na tle obecnych i przewidywanych uwarunkowań: organizacyjnych, gospodarczych, technicznych, ekologicznych i kadrowych, należałoby omówić i zaproponować najbardziej właściwe kierunki działań zapewniających realizację podstawowych zadań rozwoju elektroenergetyki w latach 2010 – 2030.

    Tak więc, analogicznie jak w latach ubiegłych (ale bez ograniczania dostaw mocy i energii elektrycznej), w innych uwarunkowaniach wewnętrznych i zewnętrznych, powinniśmy dążyć do uzyskania zdolności realizacji zadań w zakresie rozwoju elektroenergetyki, stosownie do rosnących potrzeb gospodarki naszego kraju.

———————————————————————